Liesbeth van Duijn

Iedereen wil gelukkig zijn toch? Maar wat is geluk? Is het een fijn gezin? Is het een miljoen Euro? Is het een goede gezondheid? Is het ‘all of the above? Geluk is voor iedereen anders, een tijdelijke toestand van welbevinden maar….als de hersenen de gelukshormonen dopamine, endorfine en oxytocine niet aanmaken…ben je niet gelukkig. Echter, door verkeerde (eet)gewoonten kun je de balans in deze belangrijke hormoonstoffen dermate verstoren dat je er diep ongelukkig van wordt.

Even technisch

De twee belangrijkste geluksstofjes zijn dopamine, met een werkingsduur van slechts één seconde, en endorfine, waarvan de werking wel vijftien minuten kan aanhouden. Omdat dopamine slechts zo kort aanhoudt heeft ze andere factoren nodig om de afgifte en de werking in stand te houden, Daar komt zusje endorfine om de hoek. Zij activeert de afgifte van dopamine en zorgt ervoor dat ze langer haar werk kan blijven doen. De totale kwaliteit van dit beloningssysteem is echter van nog meer factoren afhankelijk: de hoeveelheid geluksstoffen in het lichaam en de gevoeligheid van de receptoren die de geluksstoffen in het lichaam actief houden en transporteren. Als die receptoren minder aanwezig, of gevoelig zijn, kan dit leiden tot endorfine- of dopamine-resistentie waardoor men meer en meer op zoek gaat naar bevrediging. Dit kan leiden tot verslavingen als bijvoorbeeld een eetstoornis.

Van redelijk tevreden tot chemisch euforisch.

Je kunt geluk zelfs in schalen van intensiteit indelen. Ben je gewoon tevreden, of ben je euforisch gelukkig? Over het algemeen, als het hele beloningssysteem doet wat het moet, voelen we ons gewoon lekker tevreden. In elk mensenleven vinden ‘gelukkig’ ook euforische momenten plaats; de eerste keer dat je fantastische seks hebt, de geboorte van je kind, je huwelijk, dat droomhuis dat je eindelijk samen kan kopen. Het gevaar van euforie is echter dat je snel verlangt naar herhaling. Helaas is een tweede, gelijkwaardige herhaling van die allereerste extatische beleving bijna niet te evenaren. Vooral mensen die een mager endorfine-voorraadpotje hebben kan dit leiden tot een behoefte aan vervanging van dit geluksgevoel door onnatuurlijke middelen als XTC, cocaine, amfetamine, alcohol of zogenaamde ‘troostvoeding’. Echter ook hiervoor geldt: des te meer herhaling, des te ongevoeliger het beloningssysteem hiervoor wordt.

De voedselhunkering

Je bent doodmoe, je bent tot de max gestresst, je bent (liefdes)verdrietig…waar verlang je naar? Juist: troostvoeding. Helaas bestaat dit soort eten uit zaken die weliswaar onze dopamine en endorfine levels tijdelijk verhogen, maar echt niet goed voor ons zijn. Denk daarbij aan suikers en snelle koolhydraten gecombineerd met foute vetten en exorfinen (morfine-achtige stoffen gluten, tarwe roggen en gerst). Deze zijn te vinden in je geliefde frisdranken, koekjes, gebakjes, snoep, friet, roomijs, aardappelpuree en chocolade. Junkfood gaat nóg een stapje verder. Dit is vergelijkbaar met bovenstaand lijstje maar dan met een nog lageren nutritio-nele waarde; veel verzadigde vetten, veel zout en smaakversterkers. Hier vallen de Febo-kroket, De Mac-hamburger en die maxizak chips onder. Omdat de piek in endorfinen en dopaminen net zo snel weer afneemt als hij opkwam door deze voedingsmiddelen, is ons verlangen naar meer en meer bijna niet te stoppen. Vooral als dit (eet)gedrag in de pre-pubertijd is aangeleerd zijn de hersenen gewend geraakt zich aan deze snelle toe- en afname aan te passen .

Het is de schuld van je ouders

Als je ouders hebt die lijden aan overgewicht, stress of depressie heb je als kind helaas een hogere kans op een zwakker beloningssysteem. Ook als je moeder tijdens de zwangerschap veel troostvoeding, geneesmiddelen of alcohol consumeerde heeft dit invloed op jou als ongeboren kind. Ben je op de wereld gezet met behulp van het opiaat oxytocine om de bevalling in te leiden of heb je het als kind ook nog zonder de (brood)nodige aandacht en liefde moeten stellen….zal je beloningssysteem extreem uit balans zijn.

Het uitgeputte beloningssysteem

De uitputting van het beloningssysteem kan in fasen ingedeeld worden:

Upregulatie: je hersenen krijgen in korte tijd een stoot endorfine en dopamine te verwerken. Deze piek daalt echter ook weer supersnel zodat je een paar uur nadat je die zak chips hebt verorberd alweer kunt hunkeren naar een bak ijs.

Downregulatie: hierbij doen de hersenen het omgekeerde als bij de upregulatiefase. Ze zorgen ervoor dat er minder beloningsstoffen geactiveerd kunnen worden. Kinderen die erfelijk belast zijn zullen hierdoor al snel symptomen van een verzwakt beloningssysteem gaan vertonen. Dit vertaalt zich vertaalt in AD(H)D, dysforie (verminderde plezierbeleving), concentratieproblemen en uitstelgedrag. Al met al ervaart men in deze fase minder beloning waardoor de consumptie van troostvoeding toeneemt, met als gevolg stemmingswisselingen, irritatie, onrust en stress.

Aversiefase: hierbij is niet alleen het beloningssysteem verstoord maar ook het antibeloningssysteem. Dit is het systeem dat zorgt dat stress, onrust, agitatie en mentale of lichamelijke vermoeidheid gereguleerd worden. Je merkt dit aan het feit dat je leuke dingen gaat vermijden of die negatieve gedachteknop niet meer uit kunnen zetten. Bij zowel vrouwen als mannen kan dit leiden tot verlaagd libido en bij de laatsten tot erectiestoornissen. De meest extreme vormen van deze fase uit zich in de zogenaamde uitputtingsaandoeningen zoals burn-out, PTSS en depressie

Je dealer, aka; de voedingsindustrie

De voedingsindustrie maakt maar wat gretig gebruik van het feit dat troost- en junkvoeding een verleider is waar maar weinig mensen weerstand aan kunnen bieden. Zij bewerken ons eten met opzet dermate dat het maximale genotspunt wordt bereikt. Een combinatie van scheikundige en marketingelementen moet garant staan voor dit verwoestende effect. Zo kunnen de producten samengesteld worden om maximaal genot te verschaffen en tegelijkertijd vermarkt worden als ‘gezond’. Echter de toename aan obesitas, diabetes type 2, depressie en ADHD laat een andere kant van dit verhaal zien. Zoals we hierboven gelezen hebben verzwakt langdurig ‘gebruik’ van dergelijk samengestelde voedingsmiddelen de natuurlijke werking van het genotssysteem en verhoogt stress- en prikkelgevoeligheid. De medicijnenindustrie verhult deze symptomen alleen maar zonder ze bij de bron, de voeding, aan te pakken. Denk hierbij aan methylfenidaat, dexamfetamine of de benzodiazepines waaronder vele slaap en kalmeringsmiddelen onder vallen.

Je slachtofferstemmetje vs liefde en aandacht

Een totaal herstel van het beloningssysteem kan alleen plaats vinden door een totale reset van het beloningssysteem. Dit gebeurt door de factoren die overstimulatie veroorzaken te verminderen. Verandering van het voedingspatroon is daarvan een belangrijk onderdeel. Uiteraard zullen de hersenen in de eerste instantie protesteren. Je zult het bekende ‘slachtofferstemmetje’ horen. Zij beschikt over een rijk repertoire aan argumenten: ‘waarom zou suiker en brood ongezond zijn als iedereen het eet? En als E621 zo schadelijk was, waarom laat de gezondheidsinspectie dit dan toe?’ Of: ‘wat voel ik me zielig als ik uitgenodigd ben en iedereen aan de taart gaat.’ Wie echter aandachtig luistert naar dat slachtofferstemmetje, merkt dat zij gewoon bang is om een oude gewoonte te doorbreken. Net zoals we bang zijn een slechte relatie te beëindigen omdat we dan de gehechtheid en het vertrouwde verlaten, Uit onderzoek blijkt echter dat onze hersenen na gemiddeld een half jaar zijn afgekickt van troostvoeding en junkfood. Onze genen zijn helemaal niet gemaakt voor een onafgebroken bombardement aan genotsstoffen. Ze zijn gebaat bij een omgeving die voedend in plaats van uitputtend werkt. Dat wil zeggen meer bewegen, het opzoeken van de natuur, de stilte (bv. meditatie) en het voeden van de hartenergie: liefde én aandacht!